اغراق آمیز نخواهد بود اگر سازه های آبی شوشتر را یکی از عجایب جهان باستان بدانیم. این مجموعه از چنان عظمت و شگفتی برخوردار است که با دیدن آن، پی به نبوغ سازندگان آن خواهید برد.سازندگان سازه های آبی شوشتر از نبوغ و دانش فنی زیادی در زمینه مهندسی هیدرولیک برخوردار بوده‌اند و با مدیریت و کنترل آب، اقدام به بهره‌برداری صحیح و اصولی از منابع آبی کرده‌اند. آن‌ها با احداث سازه های آبی متعدد، انحراف و انتقال آب رودخانه کارون؛ کاملا هوشمندانه از آب نهایت استفاده را برده‌اند و از آن برای آشامیدن، آبیاری زمین‌های کشاورزی و صنعت استفاده کرده‌اند.
قدمت سازه های آبی شوشتر
قدمت این مجموعه شگفت‌انگیز به عصر ساسانی برمی‌گردد و ساخت‌وساز آن را به پادشاهانی چون اردشیر اول و شاپور نسبت می‌دهند؛
اما به‌طور کلی این مجموعه در طی زمان و در دوره‌های مختلف کامل‌تر شده است.
کاربرد سازه های آبی شوشتر
در ساخت و معماری سازه های شوشتر نیز مصالحی چون سنگ، آجر و ملات ساروج به کاررفته است. این سازه‌ها، روزگاری موجب رونق صنعت و کشاورزی بودند و نقش مهمی در حمل و نقل، ارتباطات و بازرگانی داشتند.
افزون بر آن، زمین‌های کشاورزی سیراب می‌شدند و چرخ‌های آسیاب برای تهیه آرد گندم به کار می‌افتادند.
سازه های آبی شوشتر کجاست؟
سازه های آبی شوشتر یکی از جاذبه‌های دیدنی و خارق‌العاده استان خوزستان و از مهم‌ترین و ارزشمندترین جاهای دیدنی شوشتر است. این مجموعه صنعتی- اقتصادی در مجاورت بافت تاریخی شوشتر جای دارد و به‌راحتی می‌توانید از آن دیدن کنید.
مسیر دسترسی به سازه های آبی شوشتر
برای دیدن سازه های شوشتر باید راهی خوزستان شوید و سپس مسیر رسیدن به شوشتر را در پیش بگیرید. اگر از سمت تهران حرکت می‌کنید می‌توانید از مسیر آزادراه خرم آباد- اندیمشک به‌سمت شوشتر بروید که در این صورت نزدیک ۹ ساعت زمان می‌برد تا به این شهر برسید. بعد از ورود به شهر، تابلوهای راهنما شما را به این جاذبه حیرت‌آور هدایت خواهند کرد. همچنین از هر کس نام و نشان سازه های آبی را بگیرید؛ شما را راهنمایی خواهد کرد.
بخش های مختلف سازه های آبی شوشتر
مجموعه سازه های آبی شوشتر شامل بخش‌های مختلفی همچون پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها، سیکا (محلی جهت استراحت و تفریح) و تونل‌های عظیم هدایت آب است. در طول زمان بسیاری از اجزای سازه های آبی شوشتر در سیل و سایر عوامل از بین رفته و از میان آنچه که باقی مانده، تعدادی از آن‌ها با نام نظام آبی تاریخی شوشتر، در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده است. پنج تیرماه سال‌روز ثبت سازه های آبی شوشتر است که در سال ۱۳۸۸ به‌عنوان دهمین اثر جهانی ایران شناخته شد. در ادامه با آثار ثبت شده سازه های آبی شوشتر بیشتر آشنا می‌شوید.
بند میزان
بند میزان با نام‌های بند قیصر، شاپوری، دولت‌شاه، تراز، خاقان و محمدعلی شاه نیز شناخته می‌شود.این بند از چند دهانه تشکیل شده که مهم‌ترین آن‌ها دهانه‌ای است جدا که تنظیم آب دو شاخه رودخانه را انجام می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که اگر دبی گرگر بیشتر از یک سوم باشد آن را به شاخه شطیط انتقال می‌دهد و برعکس؛ که این خود از شاهکارهای معماری این بند است.
برج کلاه فرنگی
کلاه فرنگی برجی هشت ضلعی و مشرف به بند میزان است که روی پایه چهارمتری از سطح زمین قرار دارد. در حال حاضر، از ارتفاع آن هفت متر باقی‌مانده و در نمای آن سنگ‌های تراش‌خورده کار شده بوده است. درباره زمان ساخت و کاربرد برج کلاه‌فرنگی شوشتر چندین نظریه وجود دارد؛ برخی معتقدند که این برج جایگاه دیده‌بانی قیصر روم یا شاپور ساسانی و محل نظارت بر کار کارگران بوده است؛ اما برخی بر این باور هستند که از این برج بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت می‌کردند.
برج کلاه فرنگی را در میدان ۱۷ شهریور شوشتر در انتهای خیابان بلوار می‌توانید ببیند.
رودخانه دست‌کند گرگر
رودگرگر که در شمال شوشتر جریان دارد یکی از شاخه‌های فرعی رودخانه کارون است که توسط بند میزان از آن جدا شده است. کف این رود را سنگ فرش و آن‌ها را با بست‌های فلزی به هم متصل کرده‌اند و این کار برای جلوگیری ازعمیق‌تر شدن بستر آن بوده است.
این رود از داخل شهر عبور می‌کند و آب مورد نیاز کانال‌ها و تونل‌ها را تأمین می‌کند. سپس گرگر در محل بند قیر به شاخه شطیط می‌پیوندد که به‌همراه رود دز به رودخانه کارون می‌ریزند.
پل بند گرگر
پل بند گرگر به‌همراه سه تونل انحرافی به نام‌های شهر، سه کوره و بلیتی در پایین‌دست بند میزان و بر فراز آسیاب‌ها قرار دارند.
مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی
محوطه آبشارها و آسیاب‌های آبی شوشتر شامل مجموعه‌ای از تونل‌ها، کانال‌های فرعی، آسیاب‌های آبی و سد است. در حال حاضر بسیاری از آسیاب‌های شوشتر از بین رفته و از کار افتاده‌اند و تنها آسیاب رضا گلاب همچنان کار می‌کند.
آبشارها و آسیاب‌های آبی شوشتر را در جنوب پل بند گرگر، خیابان شریعتی می‌توانید ببینید.
پل بند برج عیار و نیایشگاه صابئین
پل بند برج عیار پایین‌تر از محوطه آبشارها و روی رود گرگر بنا شده که در گذشته درون باغ قرار داشته و آب آن پل از تونل بلیتی تأمین می‌شده است. در شرق این بند بقایای کانال‌ها و اتاقک‌هایی دیده می‌شود. از این محوطه در عهد صفوی و قاجار، به‌عنوان نیایشگاه صائبین استفاده می‌کردند.
این بند نزدیک بقعه امام علی در پل کشتارگاه و روبه‌روی دو محله دکان شمس و دکان شیخ واقع است.
بند ماهی بازان یا بند خدا آفرین
بند ماهی بازان یا بند خدا آفرین، بین رود گرگر و داریون، در منطقه‌ای به نام ماهی بازان قرار دارد که این محله، شهر دستوا باستانی است. این بند از یک رشته سنگ یک‌پارچه تشکیل شده و در وسط آن، سه دیوار وجود دارد که مجرای گذر آب است.
قلعه سلاسل
قلعه سلاسل یا کهن دژ شوشتر قدیمی‌ترین بخش سازه های آبی شوشتر است که قدمت آن را به زمان هخامنشیان نسبت می‌دهند است. این قلعه علاوه بر داشتن نقش دفاعی برای شهر، در کنترل آب نهر داریون استفاده داشته است. سلاسل در گذشته شامل بخش‌هایی چون شبستان، سربازخانه، برج، نقاره‌خانه، قورخانه، حصار و خندق بوده است؛ اما در حال حاضر، از این بنای باشکوه چیزی به‌جز چند اتاق زیرزمینی و تونل‌های داریون باقی نمانده است.
نهر داریون
نهر داریون یا کانال داریون از رود شطیط جدا می‌شود و از آب آن برای آبیاری زمین‌های کشاورزی دشت میناب، تأمین آب آشامیدنی شهر و ایجاد دسترسی به قلعه سلاسل استفاده می‌شود. این نهر بعد از خروج از زیر بستر سنگی قلعه سلاسل و طی مسافتی به‌سمت جنوب رفته و از غرب شوشتر عبور می‌کند و سپس در شمال پل بند لشکر، به دو شاخه تقسیم می‌شود. قدمت این کانال را به عصر هخامنشیان و داریوش نسبت داده‌اند.
بند خاک
یکی دیگر از بندهای مجموعه سازه های آبی شوشتر، بند خاک است که در خارج از حصار غربی شهر روی نهر داریون و ۵۰۰ بالاتر از پل بند لشگر قرار دارد. این بند سطح آب را چندین متر بالاتر آورده و از طریق کانال‌های متعدد به‌سمت باغ‌ها هدایت می‌کرد. این بند که احتمالا در زمان ساسانیان ایجاد شده، در زمان قاجار مرمت شده است.
پل بند لشکر
این پل بند نقش مهمی در ارتباط بین شوشتر و روستاهای جنوبی داشته است و شوشتر را به شهر عسگر مکرم مرتبط می‌کرده و از دورازه‌های مهم شوشتر به شمار می‌رفته است. در ضلع جنوبی پل بند لشگر نیز بقایای سه آسیاب و در انتهای ضلع شمالی آن، روی صخره چارطاقی وجود دارد.
پل بند شرابدار
این پل بند راه ارتباطی قلعه نظامی خرم را با شمال نهر داریون برقرار می‌کرد و قدمت آن را به دوره اشکانیان نسبت می‌دهند.
در سفر به سازه های آبی شوشتر کجا اقامت کنیم؟
بهتر است بدانید چنانچه تصمیم به ماندن در شهر تاریخی شوشتر را دارید، مراکز اقامتی متعددی در این شهر وجود دارد که می‌توانید شب را در آن‌ها سپری کنید و از تماشای مجموعه سازه های آبی شوشتر در شب نیز لذت ببرید. در ادامه تعدادی از این مکان‌ها را معرفی می‌کنیم:
- هتل سنتی خانه طبیب: چهارراه امام – کوچه سنگ‌فرش
- هتل سنتی سرابی شوشتر: خیابان عبدالله بانو، پشت بقعه عبدالله بانو
- اقامتگاه سنتی افضل: چهارراه امام – کوچه سنگ فرش – کوچه افضل
- هتل گرگر: بلوار دانشگاه آزاد اسلامی – داخل محوطه دانشگاه
نظر (0)